حلالهای نفتی برش های سبکی هستند که تعداد اتم کربنشان در محدوده C4 تا C14 قرار دارد. این حلالها کاربردهای گوناگونی در صنعت و کشاورزی دارند و به عنوان حلال صمغها در صنایع رنگ سازی، چسب سازی، لاستیک و پلاستیک سازی به کار می روند. همچنین در استخراج مواد مختلف روغنی و آروماتیکی و نیز در بعضی واکنش های شیمیایی به عنوان واسطه مورد استفاده قرار می گیرند. معمولا نوع کاربرد حلالها بستگی به تمایلشان به تبخیر دارد که نتیجتا لزوم طبقه بندی آنها بر حسب فاصله جوش مشخص می شود.
الف : اسپریتهای با نقطه جوش ویژه (SBP)
محدوده جوش این گونه حلال ها بین ۳۰ تا ۱۶۰ در جه سانتی گراد قرار دارد و دارای زیر گروه های مختلف می باشند همانگونه که در جدول زیر ارائه شده است .
ب: اسپیریتهای سفید
اسپیریتهای سفید حلال های کمی سنگینتر از SBP می باشند و محدوده جوششان بین ۱۳۵ تا ۲۰۵ درجه سانتی گراد قرار دارد. نوع بدون آروماتیک آنها نیز وجود دارد. این حلال ها اساسا به عنوان تینر رنگ به کار می روند. از این جمله می توان حلال ۴۰۲ و حلال ۴۰۳ اشاره کرد.
ج: حلال های کروزنی (نفت سفید)
این حلال ها با فاصله جوش بین ۱۶۰ تا ۳۰۰ درجه سانتی گراد دارای خواص حلال های نسبتا سنگین می باشند. کاربرد آنها در چراغهای روشنایی و اضطراری و در مرکب چاپ می باشد.
د: آروماتیک های خالص (بنزن، تولوئن ، زایلنها)
بنزن ، تولوئن و زایلن ها هم به عنوان حلال و هم به عنوان واسطه برای صنایع شیمیایی و پتروشیمی استفاده می شوند.
مشخصات حلال های نفتی
مشخصات اصلی حلالهای مختلف عبارتند از : فراریت ، قدرت حلالیت، درجه خلوص، بو، ایمنی و گرانروی.
الف : فراریت
فراریت یکی از خواص مهم یک حلال هیدروکربنی است و معرف زمان لازم برای تبخیر حلال است که منجر به خشک شدن ماده حل شده می شود. مقدار مطلوب فراریت بستگی به نوع ماده حل شده و دمای کاربرد آن دارد.
معمولا فراریت با نقاط اولیه و نهایی (و گاه تعددادی از نقاط میانی) منحنی تقطیر (دما بر حسب درصد تقطیر شده) و نیز فشار بخار مشخص می شود.
ب: قدرت حلالیت
قدرت حلالیت معرف میزان آمیزش حلال و ماده حل شده می باشد و باید تا حد امکان بالا باشد. در مورد یک حلال استخراج، علاوه بر قدرت حلالیت، سلکتیویته نیز مطرح است یعنی آنکه بتواند برخی از مواد را به صورت انتخابی از خوراک جدا کند.
برای تعیین قدرت حلالیت معیارهای متعددی وجود دارد. آنالیز شیمیایی می تواند یک معیار مطلوب باشد زیرا میزان هیدروکربنهایی را که به عنوان حلال های مناسب شناخته شده اند (نظیر اروماتیک ها) مشخص می کند. از آزمایش نقطه انیلین نیز می توان برای مشخص نمودن آروماتیکها استفاده کرد.
ج : درجه خلوص
درجه خلوص مورد نیاز برای یک حلال بر حسب نوع کاربرد آن متفاوت است ولی به طور کلی از پارامترهای مهمی است که باید بوسیله آزمایش های لازم مشخص شود.
در رابطه با ناخالصی گوگردی معمولا آزمایش “نوارخوردگی مس” و یا “دکتر” کفایت می کند. تمایل حلال به تشکیل رسوب صمغی ناشی از پلیمریزاسیون اولفینها، بوسیله آزمایش “صمغ پتانسل” مشخص می شود. مقدار اولفین نیز بوسیله “اندیس برم” که معرف درجه سیر نشدگی است، تعیین می شود.
مقدار جزئی ترکیبات اسیدی و یا بازی موجود در حلال نیز بوسیله تیتر کردن مشخص می شوند. رنگ حلال نیز بررسی می شود زیرا حلال خالص باید بیرنگ باشد . مقدار جزیی آروماتیک های سنگین موجب زرد شدن حلال می شوند.
